آیت‌الله سید محمود طالقانی از چهره‌های تأثیرگذار در تحولات فکری نیروهای انقلابی و نیز تحولات سیاسی ایران معاصر است. نشو و نمای این شخصیت پارسا در خانوادهای متدین و تربیت در ظل توجه پدری روحانی از یک سو و مقارن بودن سالهای آغازین زندگی او با مداخلات استعمار در کشور ما و مقاومت گسترده مردمی با این تحمیلات او را با عمق کینه استکبار و استعمار نسبت به مسلمانان به ویژه ایرانیان آزاده و ایران اسلامی آشنا نمود. از همین‌رو با عزمی راسخ و کینهای مقدس ضمن فرا گرفتن دانش دینی به افشای اقدامات رژیم وابسته پهلوی و تحرکات استکبار در ایران و کشورهای اسلامی پرداخت.
حضور طالقانی جوان در آذربایجان در اوج تحرکات احزاب سیاسی و اشغالگران شوروی برای تجزیه آذربایجان عزیز از ایران نشان داد که صیانت از تمامیت ایران برای او اصلی لایتغیر است، اصلی که در آخرین ماههای عمر او، ابوذر زمان را به کردستان کشاند تا با روشنگری به مردم کردستان عزیز بگوید که مراقب توطئه بیگانگان و عوامل داخلی آنها که قصد لطمه زدن به تمامیت ارضی ایران عزیز را دارند باشند. حضور او در مؤتمر اسلامی و دفاع همیشگی آن مجاهد نستوه از مبارزات ملت فلسطین نشان داد که تلاش برای رفع مصائب و مشکلات مسلمانان برای روحانیت شیعه اصلی خدشه‌ناپذیر است. او راه نابودی سلطه استکبار و استعمار در جهان اسلام را اتحاد مسلمین می‌دانست از همین رو با تلاشی خستگی‌ناپذیر سعی داشت زمینههای عملی این اتحاد را فراهم سازد، اقدامات او در حمایت از شهید نواب صفوی و دیگر مبارزان نشان داد که طالقانی مرد میدان مبارزه، و جانبداری از ستم ستیزان است. صفا، خلوص، مردانگی و یکرنگی طالقانی در کنار ساده زیستی و روحیه انقلابی از او شخصیتی دوست داشتنی و مردمی ساخته بود. از همین رو محضر گرم او محل رجوع اقشار مختلف قرار گرفته و بر وسعت نفوذ معنوی او میافزود.
تلاش آیت‌الله طالقانی در راه برپایی حکومت اسلامی و اقامه نماز جمعه پس از پیروزی انقلاب نشان داد که ایشان همراه با بنیانگذار جمهوری اسلامی تأسیس نظام را برای جاودانه ماندن انقلاب و تداوم آرمانها ضرری میداند. یاد طالقانی و نام او در پرتو چنین رفتاری در خاطره ملت ایران جاودانه مانده و خواهد ماند. مردم به خوبی خادمین و دلسوزان واقعی خود را میشناسند از همین‌رو در لحظه وداع با او حماسهای پرشور آفریدند و اکنون نیز پس از سالها نام طالقانی در بین ملت ایران به نیکی برده میشود.
این شماره از فصلنامه تاریخ معاصر در پی برگزاری یکصدمین سالگرد نکوداشت میلاد آن عالم مجاهد به معرفی این چهره خدوم و دوست داشتنی و مبارز اختصاص یافته است، تصاویری که پیش روی شما عزیزان است تجدید خاطرهای است برای کسانی که طالقانی را دیده و با او همراه بودند و نیز برای نسلی که او را ندیدهاند یادآور مجاهدات و زندگانی مردی است از سلاله علمای مبارز و مجاهد. باشد که با تأمل در زندگانی او و دیگر مجاهدان فی سبیل الله در پوییدن راه آنان استوار باشیم ان‌شاءالله.
